Fıtır Sadakası (Fitre) Nedir, Nasıl Hesaplanır, Kimlere Verilir?

Fıtır Sadakası Nedir?

Fıtır sadakası, ramazan ayının sonuna yetişen ve temel ihtiyaçlarından başka en az nisab miktarı bir mala sahip bulunan her müslümanın vermesi gereken bir sadakadır. Buna kısaca “fitre” de denir. Ramazan ayında fakirlere verilen bir sadakadır ve vâciptir.

Fitre, oruçta meydana gelen birtakım kusurları tamir etmeye, orucun Allah katında kabul olmasına, maddî sıkıntılar içindeki fakirlerin ihtiyaçlarının giderilmesine ve onların bayram sevincine iştirak etmelerine, ölümün şiddetinden ve kabir azabından kurtulmaya vesile olur.

Fıtır Sadakasının Zamanı

Fitre, hicretin ikinci yılında zekâttan önce emredilmiştir. Fitre, ramazan bayramının birinci günü sabah vaktinin girmesiyle vâcip olur. Fecrin doğuşundan önce vefat eden veya fakir düşen ya da fecrin doğuşundan sonra dünyaya gelen bir kimse için fitre vâcip olmaz. Fakat fecirden sonra ölen bir kimseye fitre vâcip olur; onun adına varsa mirasının üçte birinden ödenir veya vârisler isterlerse kendi mallarından öderler.

Fitre bayram namazından önce de sonra da verilebilir. En faziletlisi olan bayramdan önce verilmesidir.

Nisab: Fitre sadakası, nisab miktarı mala sahip olan her müslüman için vâciptir. Nisabın hesabında temel ihtiyaçlar (ev, giyecek, yiyecek, silâh, binit, kitap) ve borçlar ile ailesinin bir aylık veya bir yıllık geçim masrafı düşülür.

Nisab, 20 miskal altın (85 gr.) veya 200 dirhem gümüş (600 gr.) veya bunlardan birinin değerinde para yahut maldır. Bu malın artıcı olması ve üzerinden bir yıl geçmesi şartı aranmaz.

Nisab miktarı mala sahip olan kimse, çocuk veya deli de olsa fitre vermesi vâciptir. Onların veli veya vasîleri, onlar adına fitre vermekle yükümlüdürler. Özür dolayısıyla, oruç tutamayan hasta, yolcu ve çok yaşlı gibi kimseler de fitre vermekle mükelleftir.

Kişi, kendisinin, ergenlik çağına gelmemiş çocuklarının ve hizmetçisin fitrelerini vermekle yükümlüdür. Kendi zevcesinin ve akıl bâliğ büyük yaştaki evlâdının fitresinden sorumlu değildir. Ancak, zevcenin veya büyük yaştaki evlâdının fitrelerini “onların izinleriyle” kendi malından verecek olsa yeterli olur. Bunlar kendi idaresi ve geçimi altında bulundukları takdirde izinleri olmaksızın vermesi de yeterli olur. Yine kişi, fakir olan anne ve babasının fitresini vermekle de yükümlü değildir.

Fitrenin Miktarı Nasıl Hesaplanır?

Fitre dört cins gıda maddesinden aşağıdaki miktarlarda verilir.

Buğdaydan yarım sâ‘ = 1460 gr.

Arpa, üzüm ve hurmadan 1 sâ‘ = 2920 gr.

Bu maddeler ve ölçüler İslâm’ın ilk günlerinde ve peşinden gelen devirlerde günlük olarak kullanılıyordu. Fitreden gaye, bir fakirin sabah akşam olmak üzere günlük yiyecek ihtiyacını karşılamaktır. Bunu temin eden şey fitre için yeterlidir. Bu da herkesin kendi günlük yiyeceğinin ortalamasıdır. Fitrede temel ölçü budur. Malî durumları iyi olanların, bu ölçülerden daha fazla vermeleri faziletlidir.

Fitre, yukarıda sayılan gıda maddelerinden verilebileceği gibi, onların değerleri de verilebilir. Günümüzde yaygın olan ödeme şekli paradır. Fakirin kullanabileceği ve yararına olanı tercih etmek gereklidir.

Fitre Kimlere Verilir?

Fitre zekât verilebilecek kimselere verilir. Yani fakirler, miskinler, borçlular, âmiller, mücahidler, yolcular ve diğerleri.

Bir kimse fitresini eşine, usulü olan anne, baba, dede ve ninesi ile fürûunu oluşturan çocuklarına ve torunlarına veremez. İmam Ebû Yusuf’a göre, İslâm memleketinde yaşayan gayri müslime de fitre verilmez. Fetvaya esas olan da budur.

Fitrede, verilen şeyin fakirin mülküne geçmesi lâzımdır. Fakire, fitre niyetiyle yemek yedirmekle, fitre ödenmiş olmaz.

Fitre, mükellefin bulunduğu mahaldeki fakirlere verilmelidir. Etrafında kendisini bekleyen ihtiyaç sahipleri varken başka yerlere gönderilmesi mekruhtur; yoksa gönderebilir.

Tek fitre bir fakire verilir, ikiye bölünmez. Birçok kimse, fitrelerini birkaç fakire verebilecekleri gibi bir fakire de verebilirler. Çeşitli kimselere ait fitreler sahiplerinin izniyle karıştırılmış bir halde fakirlere verilebilir. Eğer fitreler, yukarıda sayılan maddelerden veriliyorsa, başkasının fitresiyle karıştırmadan verilmesi daha uygundur. Ancak günümüzde olduğu gibi para ile veriliyorsa, karışmanın bir zararı yoktur. Bu durumda önemli olan paranın kendisi değil, miktarı ve değeridir.
 

Fitrenin Verilmesi

Fitreyi fakire verirken veya ayırırken niyet etmek şarttır. Kalben fitre olduğuna niyet etmek kâfidir. Dil ile söylemek gerekmez.
 

Fitre İle İlgili Sıkça Sorulan Sorular

Soru: Fıtır sadakasının hükmü nedir?

Cevap: Fıtır sadakası; evi, elbisesi, ev eşyası, atı ve silahı (gibi aslî ihtiyaçların dışında) ek olarak herhangi bir malda nisab miktarına sahip olan bütün hür müslümanlara vâciptir.

Soru: Kişi, kimlerin yerine fıtır sadakası vermelidir?

Cevap: Fıtır sadakasını kendi yerine, küçük çocuklarının yerine, kâfir olsa dahi hizmetçi kölesi yerine vermelidir.

Soru: Küçük çocuğunun fıtır sadakasını kendi malından mı, yoksa çocuğun malından mı vermelidir?

Cevap: Çocuğunun malı varsa bu maldan verir. Yoksa kendi malından verir.

Soru: Kişinin hanımının yahut büyük çocuklarının fıtır sadakasını vermesi vâcip midir? 

Cevap: Ev ahalisinden olsalar (ve aynı evde yaşasalar) dahi, ticaret için sahip olduğu kölelerin yerine vermesinin vâcip olmadığı gibi, büyük çocukları ve hanımının yerine fıtır sadakası vermesi de vâcip değildir. (Büyük çocuklardan maksat büyük erkek çocuklarıdır. Büyük olsa da henüz evlenmemiş kızının fıtır sadakasını vermelidir.)

Soru: Fıtır sadakası ne zaman vâcip olur?

Cevap: Ramazan bayramının ilk günü ikinci fecrin doğuşuyla vâcip olur. İkinci fecir doğmadan önce ölen kişinin fıtır sadakasını vermek vâcip değildir. Kezâ ikinci fecrin doğuşundan sonra müslüman olana veya doğan bebeğe fıtır sadakası vâcip olmaz, onların yerine vermek de vâcip olmaz.

Soru: Fıtır sadakasını vermenin müstehap olduğu bir vakit var mıdır?

Cevap: Evet, bayramın ilk günü bayram namazı için mescide gidilmeden önce verilmesi müstehaptır.

Soru: Fıtır sadakasını bayramdan önce vermenin hükmü nedir?

Cevap: Bayramdan önce verilmesi câizdir.

Soru: Bayramın ilk gününden sonra vermenin hükmü nedir?

Cevap: Kişi, fıtır sadakasını bayramın ilk gününden sonra verirse fıtır sadakası düşmez (vermiş sayılaz), (bayramın ilk gününde) vermesi gerekliydi.

Soru: Fıtır sadakası kimlere verilir?

Cevap: Herhangi bir mal türünden nisab miktarına sahip olmayan fakir ve miskinlere verilir.

Soru: Fıtır sadakası vermenin faydası nedir?

Cevap: Ebû Davud, Abdullah b. Abbas’tan [radıyallahu anhümâ] şöyle rivayet eder: “Resûlullah [sallallahu aleyhi vesellem] fıtır sadakasını, oruç tutanı boş ve çirkin davranışlardan temizlesin, fakirlere de yiyecek olsun diye farz kılmıştır.” (Ebû Davud, Zekât, 17 (nr. 1609))


Aşağıdaki kaynaklardan faydalanılmıştır:
Şemseddin Bektaşoğlu - Temel İlmihal Bilgileri
Muhammed  şık İlâhî el-Bernî - Sorulu Cevaplı Hanefî Fıkhı