Deizm Nedir, Deistler Neye İnanır?

Deizm Nedir?

Deizm: Tanrı’nın varlığını ve âlemin ilk sebebi olduğunu kabul etmekle birlikte akla dayalı bir “tabii din” anlayışı çerçevesinde nübüvveti şüphe ile karşılayan veya inkâr eden felsefî ekolün adıdır.

Deizm, İslâm dini ölçülerine göre zındıklıktır. Deizm, Latince’de “Tanrı” anlamına gelen “deus” kelimesinden türetilmiş olup Grekçe’de yine “Tanrı” anlamındaki “theos”tan gelen “teizm” terimiyle aynı sözlük anlamına sahiptir. Ancak 16. yüzyıldan itibaren hıristiyan dünyasında başlayan felsefî ve teolojik tartışmalarla birlikte teizm terimi Ortodoks inançları savunan kesim için, deizm ise geleneksel inançlardan sapan düşünürler için kullanılmaya başlanmıştır. (İslâm Ansiklopedisi, “Deizm”, C, 9; s, 109-111.)

Deistler Neye İnanır?

Deizm veya Yaradancılık, mantık ve doğal dünyaya dair gözlemlerin kaynağını oluşturduğu; dinî bilgiye dolaysız biçimde sadece akıl yoluyla ulaşılabileceği ilkesini esas alır.

Deistler, Tanrı'nın dünya işlerine karışmadığı için insanlarda kendisi için herhangi bir beklentide bulunmadığına, insanların kendisine inanıp inanmadığını sorgulamadığına, dünya işleriyle ilgilenmediği için de Tanrı'nın insanlarla iletişim kurmak için herhangi bir aracıya ihtiyaç duymadığına inanırlar. Ayrıca, Tanrı'nın evreni tam istediği şekilde yarattığını, oluşan yaratımdan sonra da herhangi bir müdahalede bulunmadığını söylerler. Kendi akıl süzgeçlerinden geçirdikleri kavrayışları dışındaki tüm bilgileri reddederler.

Yaratıcının gönderdiği kitapları kabul etmedikleri için deizmde günah, sevap, sadaka gibi kavramlar bulunmaz. Deistler aynı zamanda Tanrı'ya inanmak için imana da ihtiyaç duymazlar. Bütün bunlar deizmin bir tür inançsızlık olduğunu gösterir ve bir insanın hem müslüman hem deist olması mümkün değildir. Önemli temsilcileri arasında; Voltaire, Rousseau, Thomas Paine, Benjamin Franklin, George Washington, Thomas Jefferson, James Madison ve John Adams gibi isimler sayılır. Bu isimlere ek olarak bilinen birçok ünlü ismi (felsefeci, teolog, fizikçi, bilim adamı vb. gibi) bu listeye eklerler ki böylece konu hakkında bilgisi olmayan insanları bu isimlerle ikna etmeye çalışırlar.

Deizm Nasıl Ortaya Çıktı?

Öncelikle deizmin çıkış nedenini bilmekte fayda var. Böylece bu felsefî- teolojik düşüncenin neden bizim ülkemizde ve İslâm coğrafyasında kendisine alan bulup bulamayacağını bir nebze de olsa anlamaya başlayabiliriz. Deizm, insan aklını ve tecrübesini değersizleştiren, kendinden başka dinlere hoşgörülü davranmayan ve kendi içindeki farklılıklara dahi tahammül edemeyerek dini parçalayıcı, ayrıştırıcı bir mekanizmaya dönüştüren hıristiyanlığa karşı bir protesto hareketi olarak ortaya çıkan teolojik-felsefî bir harekettir.

Kısacası deizm, ateizm ve nihilizm gibi Batı’da ortaya çıkan din karşıtı bu tarz akımlar, tarihsel köklerine inildiği zaman görüleceği gibi aslında birer tepki hareketleridir. Her devirde böylesi inkârcı akımlar, marjinal grupların savunduğu bir düşünce iken Rönesans sonrasında hızla gelişerek modern dönemde kitlelerin düşünce ve yaşam biçimi hâline gelmiştir.

Türkiye’de Deizm Artıyor mu?

Türkiye’de son yirmi yıl özelinde konuşulan konuların başında gelen deizm, bugün için sanki yeni keşfedilmiş, modern çağın bunalımları neticesinde bir arayışın ürünü olarak ortaya çıkmış felsefî, fikrî ya da dinî bir cereyan gibi sunuluyor. Aslında içine düştüğümüz aldatmaca en başta buradan kaynaklanıyor. Çünkü deizm denen ve bugün gençliğin en önemli sorunları arasında beliren bu felsefî düşünce, ne yeni bir şeydir ne de herhangi bir soruna çözüm üretebilecek bir fikrî kapasiteye sahiptir. Kökü birkaç asır öncesine dayanan, eskimiş, geçersizliği ortaya konmuş olan deizm, şimdilerde yeniden yaldızlı paketlere sarılıp önümüze koyuluyor. Zamanın beraberinde getirdiği haz ve hız çağı üzerinden gençlerin düşünmesini, sorgulamasını, bir inanca sahip olmasını ve ona göre yaşamasını istemeyen kapitalist anlayışın, bize doğru sürdüğü bu kullanışlı aracın hedef kitlesi ise inançlı, itikatlı gençler maalesef.

Çünkü Türkiye’de hedefe alınan bu kitlenin ateizme kayma imkânını çok az gören bu zihniyet, “en azından bu genç kitleyi ateist edemezsek bile sadece yaratıcı anlayışı ile meşgul edip kitap, peygamber, ahiret gibi inançlardan uzak tutalım” derdindeler.

Türkiye’de son dönemde özellikle gençler arasında yayılmasına çalışılan deizm akımı, kendine alan açabilmek adına kullanabildiği tüm mecraları değerlendirmeye çalışıyor. Özellikle gençlerin kullandığı sosyal medya üzerinden ve web siteleri aracılığıyla kendi fikirlerini aşılamaya devam ediyor. Çeşitli web siteleri üzerinden çalışma yapan gruplar, bunların yanında forumları, blogları, chat (sohbet) odaları, organizasyonları ve yardım kuruluşları ile fikirlerini sadece ifade etmiyorlar aynı zamanda propaganda da ediyorlar. Hatta bu mecralardan bazıları içlerindeki “kemikleşmiş” bulunan din nefretiyle inancı, inanma ihtiyacını ve duygusunu ülkemiz gençliğinin beyninden, kalbinden sökmek için aktif çaba sergiliyor.

Deizm Neyi Savunur?

Deizm, tanımı itibariyle Allah’ın ulûhiyetine inanan ama onun “Rab” olduğunu kabul etmeyen bir anlayıştır. Her şeyi yaratan bir yaratıcıya inanan bu düşünce sahipleri, yaratıcının, yarattığı şeylere düzen vermesine, onları terbiye etmesine yani Rab olmasına inanmazlar. Çünkü Allah, insanı terbiye ederken bunu dinle, peygamberle, vahiyle yapar. Tam bu noktada da işte deistler devreye girerek Allah’ın yaratıcılığına yani ulûhiyetine inandıklarını ancak onun insanları terbiye etmek için din ve vahiy göndermediğini doğal olarak da bir peygamber yollamayacağını iddia ederler. Aslında burada yapılmak istenen şey, inancı parçalayarak yok etmeye, onu tahrip etmeye çalışmaktır. Ateist olmanıza gerek yok mesajı veren deistler, sadece bir yaratıcıya inanıp din, kitap ve peygambere inanmaya gerek olmadığını vurgulayarak bunu yapmaya çalışıyorlar. Bu hareket mantığı nedeniyle de düşüncelerini inançlı gençler üzerinde yaymaya çabalıyorlar.

Ne Yapmalıyız?

Geleneksel değerlerin bilerek aşındırıldığı, gençlerin gelenekle arasındaki bağın koparılmaya çalışıldığı, kadim değerlerin değersizleştirilmesi için olağanüstü çabaların sarf edildiği bir dönemdeyiz. Böylesi bir zaman diliminde genç kuşaklara neyi okuyacakları kadar nereden okuyacakları da anlatılmalıdır. Sosyal medya üzerinden âlim olmanın mümkün olmadığını ifade etmeli, bunun yanında modern zamanların vebasından kurtulmak için kadim değerlerin sağlamlığını yeniden keşfetmeli ve kadim eserlere tekrar dönüşün önemini kavramalı ve kavratmalıyız.

Haz ve hız dengesi üzerine kurulan modern hayatın açmazlarından kurtulmanın tek yolu olan imanın, deizm ve türevleri olan felsefî ekollerle heba edilmeye, genç kuşağın ellerinden ve kalplerinden alınmaya çalışıldığı gerçeğini gözler önüne sermek gerekiyor. Böylece oynanan oyunun büyüklüğü ve ortaya konan sahtekârlığın şekli netleştikçe feraset ve dirayet sahibi olan gençlerimiz deizm, ateizm, nihilizm gibi bataklıklara hiç bulaşmadan yollarına devam edebileceklerdir.


Aşağıdaki kaynaktan faydalanılmıştır:
Mostar Dergisi - Sayı 181 s.16