Akran Zorbalığı Nedir? Akran Zorbalığı Nasıl Önlenir?

Akran zorbalığı, çocukların yaşıtları tarafından fiziksel, sözel, sosyal ya da siber şiddet görmesi olarak tanımlanmaktadır. Akran zorbalığı, genellikle okul ortamlarında görülmekle birlikte, diğer sosyal ortamlarda da meydana gelebilmektedir.

Akran zorbalığı gören çocuk, bir süre sonra farklı davranışlar göstermeye ve toplumdan uzaklaşmaya başlar. Bu sorunla mücadele edenlerin genelde yaşadıkları olumsuz duyguları ifade etmekte zorlandığı, sıkıntılarını kimseyle paylaşamadığı görülür. Zira çocuk bir şeyleri dile getirdiğinde, karşılaştığı zorbaca tavrın artacağından endişe edebilir veya kimsenin ona inanmayacağını, küçümseneceğini düşündüğünden sessiz kalmayı seçebilir. 

Ebeveyn olarak tüm bunlarla başa çıkabilmek için önce akran zorbalığının ne olduğunu ve nasıl fark edilebileceğini gözden geçirmek yerinde olacaktır.

Akran Zorbalığı Nedir?

Akran zorbalığı, bir veya birden fazla çocuğun, kendiyle yaşıt olan kişileri kasıtlı ve devamlı olarak rahatsız etmesiyle sonuçlanan, rahatsız edilen kimsenin kendisini çaresiz ve savunmasız hissettiği bir şiddet türüdür.

Akran Zorbalığının Belirtileri Nelerdir?

Akran zorbalığı gören çocuk, zaman içerisinde binbir hevesle başladığı okulundan mutsuz dönme, içine kapanma, gün içinde olan biteni anlatmaya hevesli olmama hatta okula gitmek istememe gibi davranışlar gösterebilir.

Akran Zorbalığı Türleri

Pek çok farklı yönü olan akran zorbalığının türlerini şu şekilde sınıflandırabiliriz:

Sözel Akran Zorbalığı

Tehdit etme, argo sözler söyleme, karşısındakinin herhangi bir özelliğiyle (dış görünüş, konuşma tarzı, isim ve soyisim, aile vb.) dalga geçme, lakap takma, hakkında dedikodu çıkarma, iftira atma, haksız yere şikayette bulunma vb.

Fiziksel Akran Zorbalğı

Çelme takma, itme, düşürme, şiddet uygulama (tokat ve tekme atma, elle veya bir cisimle vurma), kesici veya ateşli silahlarla saldırma, üzerine çeşitli cisimler fırlatma vb.

Siber Akran Zorbalığı

Cep telefonu mesajları, arama ve e-posta yoluyla taciz, rahatsız etme.

Diğer Zorbalık Türleri

Uğraşılan kişinin eşya, para veya yiyeceklerini zorla alma, bunlara zarar verme, defter ve kitaplarına veya umuma açık yerlere (o kişi hakkında) çirkin sözler yazma vb.

Akran Zorbalığı Nasıl Anlaşılır?

Akran zorbalığına maruz kalan çocuklarda okul fobisi, depresyon, dikkat eksikliği, uyumsuzluk, özgüven eksikliği gibi psikolojik rahatsızlıklar görülebilir. 

Ders başarılarında düşüşe veya sosyal ilişkilerde zayıflamaya sıklıkla rastlanır. Bununla beraber okuldan eve zarar görmüş giysi veya eşyalarla, aç olarak (yemek veya harçlıkları alındığı için) döndükleri, bedenlerinde çeşitli çizik veya morluklar olduğu, uykusuzluk yaşadıkları veya sık sık kabus gördükleri, şiddet karşısında sessiz kalmaya çalıştıkları ve hatta kendilerine zarar verici davranışlara meyilli oldukları gözlemlenebilir.

Bir Çocuk Neden Akran Zorbalığı Yapar?

Bir çocuğun zorbalık yapmasının ilk ve en etkili nedeni aile içindeki tavır ve yaşantı olduğu görülür. Aile bireyleri arasında şiddet varsa, başta ebeveynler olmak üzere ev halkı birbirine saldırganca davranıyorsa bu tutumun çocuk tarafından da benimsenmesi olasıdır. 

Bununla beraber herhangi birinin, örneğin yaşıtlarının zorbaca davranışlarına maruz kalmış bir çocuğun ayakta kalmak veya kendini korumak gibi nedenlerle zorbaya dönüşebilmesi de mümkündür. Böylece şiddet, bulunulan ortama uyum sağlama ve saldırganca davranışlardan kendini koruma yöntemine dönüşür. Bu da ezilmemek için ezen, korkmamak için korkutan gençlerin ortaya çıkmasına neden olur.

Çocuklar bazen de bir gruba ait olma hissini yaşamak ve yalnız kalmamak için yakınlarındaki kimselerin agresif tavırlarını benimser ve kaba kuvveti tercih ederler. Böyle bir yola özgüven eksikliğini örtmek için başvurulur. Kendi zayıflığı görülmesin diye başkalarının zayıf yanlarına sataşan bir genç, bu sayede kendini güçlü ve güvende hisseder. Bir başka özgüvensizlik türü olan narsizm/özseverlik de zorbalık nedenlerinden biri olarak karşımıza çıkar. Dünyanın kendi etrafında dönmesini isteyen, başkaları emrine amade olmadığında mutsuz hisseden, egosunu bu vasıtayla doyuran çocuk ve gençlerde üstünlük kurma ve kontrol ihtiyacı hayli büyüktür.

Medyada yer alan şiddet içerikli yayın ve filmlerin etkisinde kalarak zorbalığa yönelenler de olmaktadır. Kimi zamansa sadece ilgi çekmek için başvurulan saldırgan davranışlar, bilhassa aile tarafından karşılanamamış sevgi ve saygı ihtiyacının yansımasıdır.

Gençliğinde bu tür davranışlar gösteren çocukların yetişkinlik yıllarında daha da saldırganlaştığı, suç işlemeye ve şiddete meyilli olduğu, akademik açıdan başarıya ulaşamadığı ve toplum içinde yalnızlaştığı tespit edilmiştir.

Akran Zorbalığı Nasıl Önlenir?

Zorbalık Yapan Çocuk

Toplumda bilhassa erkek çocukların sert davranışlarda bulunduğu, şiddet uyguladığı için övüldüğü görülmektedir. Eğer çocuğunuzda, akranlarına karşı saldırgan davranışlar gözlemliyorsanız önce bu tutumu onaylamadığınızı net bir tavırla ortaya koymalısınız. Bunun inandırıcı olması için aile içindeki herkesin zorbalıktan uzak tutumlar sergiliyor olması gerekir elbette. 

Ardından onunla konuşmayı, bu davranışa neden olan sorunlarını çözmeyi deneyebilirsiniz. Bu çirkin davranışının başka çocukları nasıl olumsuz etkilediği hakkında sohbet edip empati kurmasını sağlamak da faydalı olabilir. Yanı sıra okulun da çocuğun bu durumundan haberdar edilmesi ve gerekli önlemlerin birlikte alınması önemlidir. Ayrıca olumlu yöndeki değişimin pekiştirilebilmesi için takdir ve ödüllendirmeye başvurulabilir.

Zorbalığa Maruz Kalan Çocuk

Eğer çocuğunuzun zorbalığa maruz kalan taraf olduğunu düşünüyorsanız onunla iletişim kurmanın yapıcı yollarını bulmak önceliğiniz olmalıdır. Kendisini, duygularını, yaşadıklarını anlatması için uygun ortam oluşturulması önemlidir. 

Çocuğun durumu karşısında aşırı tepki vermek ve onu suçlamak doğru olmaz. Kendini rahat hissetmesini sağlayarak zorbalığı kimin, nerede ve nasıl yaptığını öğrenmek gerekir. Akabinde çözümü doğrudan sunmak yerine, bu durumla başa çıkabilmek için neler yapabileceği konusunda düşünmesini teşvik edebilirsiniz. Alternatif çözüm önerileri sunabildiğini gören çocuk, daha ilk anda özgüvenini geri kazanmaya başlamıştır bile.

Okulda Akran Zorbalığına Karşı Ne Yapılabilir?

Çocuğa; zorbalığa uğradığı yerden uzaklaşmasını, kendini savunmasını, istismara izin vermemesini salık vermek şiddeti engellemeye yetmiyorsa daha büyük adımlar atmak gerekebilir. 

Muhtemelen çocuk, durumunu kimseye anlatmamanızı isteyecektir. Bunun zorbayı korumak anlamına geldiğini, okuldaki yetkili ve öğretmenlere durumun bildirilmesi gerektiğini izah edebilirsiniz. Her zaman çocuğunuzun yanında olamayacağınız için okulla işbirliği yapmanız ve yetkilileri durumdan -çocuğunuzun bilgisi dahilinde olmak üzere- haberdar etmelisiniz. Yanı sıra süreci iyi takip etmek, zorbalığın tekrar edip etmediğini öğrenmek de önemlidir elbette.

Tüm bunları ihmal edip zorbalığı görmezden gelmek veya çocuğu “Sen de aynısını yap, sen de ona saldır” diyerek yanlış yönlendirmekse hatalı bir tercih olur. Aksine çocuğa olumlu davranışların ne kadar kıymetli olduğunu anlatmak, zorbalığın hiçbir mazereti olmayacağını ifade etmek gerekir. 

Bununla beraber güzel meşguliyetler edinmesi, anlamlı başka bir konuya kanalize olması ve bu süreci atlatabilmesi için çeşitli hobi ve ilgi alanları edinmesi sağlanabilir. Ancak durum içinden çıkılmaz bir hal aldıysa ve çocuğa ciddi zararlar veriliyorsa, yetkili mercilere başvurulması ve zorbalık yapan çocuğa belli yaptırımlar uygulanması elzemdir. 

Bununla beraber çocuğumuzun psikolojik destek almasını sağlayıp yaralarının bir uzman eşliğinde sarılması için ortam oluşturmamız en doğru yöntemdir.


Aşağıdaki kaynaktan faydalanılmıştır:
Semerkand Aile Dergisi - Sayı:162 s.36